آشنایی با سنگ یاقوت کبود و ویژگی‌های آن
یاقوت کبود
یاقوت کبود یکی از سنگ های قیمتی و ارزشمند است که در گروه کانی های کروندوم (کریستال اکسید آلومینیوم) قرار می گیرد. در این مطلب به معرفی کامل یاقوت کبود می پردازیم. با ما همراه باشید.
خصوصیات کلی سنگ یاقوت کبود
- رنگ: آبی، بی رنگ، صورتی، نارنجی، زرد، سبز، ارغوانی، سیاه
- سختی مو: 9
- گروه: کروندوم
- وزن مخصوص: 3.99 – 4
- فرم شکستگی: شکستگی های کوچک و صدفی شکل، ناهموار یا سوزنی شکل
- سیستم کریستالی: هگزاگونال (تری گونال) اشکال هرمی مضاعف، شبکه ای بدون صفحه، کتابی
- شفافیت: مات، شفاف
- ماه تولد: شهریور
- ترکیب شیمیایی: AL2O3
ریشه نام یاقوت کبود
یاقوت کبود به آن دسته از سنگ های یاقوت گفته می شود که رنگ آن در طیف رنگ قرمز و صورتی نمی باشد. یاقوت های سرخ و صورتی را با نام روبی Ruby و یاقوت کبود را در انگلیسی با نام سافایر Sapphire می شناسند. از ریشه های این کلمه می توان به ساپیر Sappir در عبری، سافریوس Sappherios در یونانی، و سافیروس Sapphirus در لاتین اشاره کرد که همه این کلمه ها به معنای «آبی» می باشند.
دلیل انتخاب این کلمه این است که بیشتر یاقوت های کبود به رنگ آبی تیره می باشند. کلمه سافایر به تنهایی به معنای یاقوت آبی رنگ است. البته از کلمه سافایر تنها برای نام بردن از یاقوت آبی استفاده نمی شود، بلکه این کلمه برای اشاره به انواع یاقوت ها به جز یاقوت سرخ به کار می رود. به این ترتیب سافایر زرد، سافایر سبز، سافایر سفید و سافایر بی رنگ نیز جزو یاقوت ها به حساب می آیند.
تا اوایل قرن نوزدهم میلادی به تمام سنگ های آبی رنگ سافایر می گفتند، حتا در قرون وسطی نیز سنگ لاجورد را با نام سافایر می شناختند. اما از اوایل قرن نوزدهم میلادی که گوهرشناسان متوجه شدند که این سنگ ها (یعنی یاقوت آبی، زرد، سبز و …) از همان گروه یاقوت سرخ (یعنی گروه کروندوم) می باشند، نام سافایر را تنها برای یاقوت های کبود به کار برده و می برند.
رنگ یاقوت کبود
با اینکه یاقوت سرخ و یاقوت کبود دو نوع متفاوت از سنگ یاقوت به حساب می آیند اما هیچ مرز مشخصی برای جدا سازی یاقوت های سرخ از یاقوت های کبود وجود ندارد. به همین دلیل یاقوت هایی با رنگ قرمز روشن، صورتی یا بنفش نیز معمولا یاقوت کبود نامیده می شوند. یکی از دلایل این امر آن است که اگر به این سنگ ها عنوان یاقوت سرخ بدهند، از آنجا که دارای رنگ سرخ خالص نمی باشند ارزش آن ها از نظر خریدار پایین می آید. به همین خاطر نام یاقوت کبود را روی آن ها می گذارند. اما چه چیزی باعث ایجاد رنگ در یاقوت های کبود می شود؟
در مطلب یاقوت سرخ گفتیم که رنگ قرمز این یاقوت به خاطر وجود فلز کروم در سنگ می باشد. به همین ترتیب عنصر رنگ دهنده در سنگ یاقوت کبود (یا آبی) آهن و تیتانیوم است. بهترین رنگ آبی خالص از ترکیب این دو عنصر در سنگ به وجود می آید. وجود عنصر وانادیوم باعث بنفش رنگ شدن یاقوت می شود. همچنین اگر مقدار کمی از فلز آهن در سنگ یاقوت وجود داشته باشد رنگ آن را به زرد یا سبز متمایل می کند. پس هر رنگی بیانگر وجود نوعی عنصر ناخالصی در یاقوت می باشد. اما یاقوت کبود مرغوب دارای رنگ آبی گل ذرتی خالص می باشد و یاقوت کبودی که به این رنگ نزدیک تر باشد ارزش بیشتری دارد.
نحوه تشخیص یاقوت کبود اصلی و طبیعی
سنگ یاقوت کبود نیز مانند یاقوت سرخ دارای ناخالصی هایی می باشد. بخشی از این ناخالصی ها عناصر یا فلزاتی هستند که باعث به وجود آمدن رنگ های مختلف در یاقوت ها می شوند. به عنوان مثال فلز کروم در یاقوت سرخ و ترکیب آهن و تیتانیوم در یاقوت کبود. برای به وجود آمدن این رنگ ها وجود این ناخالصی ها ضروری می باشد پس داشتن ناخالصی برای سنگ یاقوت یک نقص به حساب نمی آید. از طرفی ناخالصی های دیگری نیز در این سنگ ها وجود دارند که وجود آن ها به ما کمک می کند که یاقوت کبود اصلی و طبیعی را از یاقوت کبود مصنوعی و تقلبی تشخیص دهیم. پس وجود این ناخالصی ها نیز در انواع یاقوت کبود یک مزیت به حساب می آید.
یاقوت سرخ، یاقوت کبود
مهم ترین شباهت های میان یاقوت سرخ و یاقوت کبود به ویژگی های گروه کانی که در آن قرار گرفته اند برمی گردد. گروه کانی های کروندوم که سنگ های یاقوت سرخ و یاقوت کبود جزء این گروه به حساب می آیند دارای ویژگی های فیزیکی و شیمیایی مشابهی هستند. سختی مو، ترکیب شیمیایی، سیستم کریستالی و … از ویژگی هایی هستند که در سنگ های گروه کروندوم مشابه می باشند، بنابراین یاقوت سرخ و یاقوت کبود در این ویژگی ها با هم شباهت دارند. مهم ترین تفاوت این دو نوع یاقوت نیز به طور مشخص رنگ آن هاست.
همانطور که می دانید یاقوت های سرخ رنگی در طیف رنگ قرمز دارند و یاقوت های کبود عموما رنگ آبی و آبی تیره. اما یک تفاوت دیگر بین این دو این است که یاقوت کبود بیشتر از یاقوت سرخ یافت شده و استخراج می شود. به عبارتی دیگر یاقوت سرخ کمیاب تر از یاقوت کبود است. دلیل این امر آن است که فلز کروم که رنگ دهنده یاقوت سرخ است، نسبت به فلز آهن که رنگ دهنده یاقوت کبود است، در طبیعت کمتر یافت می شود!
معادن استخراج یاقوت کبود
همانطور که گفتیم یاقوت کبود بیشتر از یاقوت سرخ در طبیعت وجود دارد. بنابراین معادن استخراج بیشتری نیز در سراسر جهان نسبت به معادن یاقوت سرخ دارد. در ادامه به معرفی مهم ترین این معادن می پردازیم.
استرالیا.
یکی از کشورهای مهم در استخراج یاقوت کبود کشور استرالیا می باشد. رنگ یاقوت های کبود استخراج شده از معادن این کشور به طور کلی آبی جوهری می باشد. همچنین یاقوت های کبود آبی متمایل به سبز و سیاه نیز در این معادن وجود دارند.
میانمار.
کشور میانمار یا همان برمه علاوه بر یاقوت سرخ، یاقوت های کبود بی نظیری نیز دارد. رنگ یاقوت های کبود در معادن برمه آبی سیر و پررنگ می باشد و استار سافایر های استثنایی از آن ها استخراج می شود. همچنین یاقوت های کبودی با رنگ بنفش روشن و تیره نیز از این معادن استخراج می شوند.
سریلانکا.
یکی از منابع مهم جهان برای یافتن سنگ های یاقوت کبود با کیفیت خوب کشور سریلانکا می باشد. در معادن این کشور یاقوت هایی با رنگ گل ذرت و آبی استخراج می شود که بسیار با ارزش هستند، هرچند که یاقوت های دو رنگ، روشن و کمرنگ نیز در این معادن وجود دارند.
هندوستان.
در کشمیر هندوستان نیز یاقوت های کبود با رنگ آبی گل ذرتی که بسیار گرانبها می باشند وجود دارد. البته معادن یاقوت کبود در کشمیر در حال حاضر استخراج نمی شوند و این سنگ ها بسیار کمیاب می باشند.
تایلند.
در کشور تایلند نیز معادن استخراج یاقوت کبود وجود دارد که سنگ هایی با رنگ تند و آبی جوهری از آن ها استخراج می شود.
کامبوج.
از دیگر کشورهای مهم در این زمینه باید به کامبوج اشاره کرد. در پایلین Pailin کامبوج یاقوت های کبودی با رنگ های آبی متوسط تا آبی تیره یافت و استخراج می شوند.
دیگر کشورها.
کشورهای دیگری نیز از جمله ماداگاسکار، نیجریه، مالاوی، تانزانیا، آمریکا (در ایالت مونتانا)، کنیا، موزامبیک و آفریقای جنوبی دارای معادن یاقوت کبود می باشند و به استخراج این سنگ قیمتی می پردازند.
